Nee, deze bijdrage gaat niet over mijn leeftijd en ook niet over mijn IQ. En het is ook niet mijn huisnummer. Maar het is wel een belangrijk getal, in elk geval voor mij. Elke organist(e) is bekend met bepaalde getallen. Althans dat hoop ik, want als dat niet zo is zult u een orgel horen zoals u dat nog nooit hebt gehoord. Bijna elke registerknop op een orgel vertegenwoordigt een bepaalde klankkleur. In de vorige bijdrage las u bijvoorbeeld over de zwevende klankkleuren Viole d’Amore en Voix Celestes.
Op de registerknoppen staan deze namen vermeld samen met het getal ‘8’. Dit getal geeft de toonhoogte aan van de klankkleur. De 8 betekent de lengte van de grootste pijp van die klankkleur (de laagste C) uitgedrukt in het aantal ‘voet’. Een voet is in orgeltaal 30 centimeter. De grootste pijp meet derhalve 8 x 30 centimeter: in totaal 2 meter 40. De frontpijpen (de beschilderde pijpen die u kunt zien) zijn ook een ‘achtvoeter’. De lage C is rond de 2 meter 40, zichtbaar precies in het midden.
Ons orgel heeft ook drie registers met een ‘4’. Die klinken exact één octaaf hoger dan de soortgenoten van ‘8’. Dan hebben we nog twee registers op twee-voetsbasis. Deze klinken ten opzichte van de ‘8’ twee octaven hoger. In het Pedaal hebben we de Bourdon 16’ (de zichtbare houten pijpen aan de zijkanten) die, u raadt het waarschijnlijk al één octaaf lager klinkt. Hoe groter het getal, des te lager is de klankkleur.
Met de genoemde 16, 8, 4 en 2 hebben we de verschillende toonhoogtes van ons orgel gehad. Er bestaan echter nog een aantal bijzondere toonhoogten. Veel orgels in Nederland hebben een 2 2/3. Een toon daarvan klinkt één octaaf plus vijf tonen hoger ten opzichte van de 8. En zo is een variëteit in registers ontstaan. Zo kennen we bijvoorbeeld ook een 5 1/3, 3 1/5, 1 3/5, 1 1/3 en 1 1/7. Het bijzondere is dat alle orgels wereldwijd dezelfde voetmaten hanteren. Zodra je een zogenoemde dispositie (lijst van alle registers) van een orgel in Engeland, Duitsland, China, de USA of Australië leest, dan kom je altijd deze cijfers tegen. Heel handig, want zo kan je als lezer dan wel bespeler een beeld vormen van de klanken van het orgel.
Maar dan het getal 32. Als een organist(e) constateert dat een orgel beschikt over een register met het cijfer 32 dan gaat het hart toch iets sneller kloppen. De 32-voeters zijn grote jongens. De grootste pijp ervan komt in de buurt van tien meter hoogte en kan meer dan 300 kilo wegen. Ze produceren een enorme lage toon. Vanwege de benodigde ruimte en financiën komt een dergelijk register relatief weinig voor. Ook in Nederland zijn er niet heel veel. Daarom is het juist uniek als je op een orgel mag spelen met zo’n ‘32’. De diepe bassen zijn ronduit sensationeel. De labiaalvariant is zacht, maar duidelijk waarneembaar en voelbaar; de tongwerkvariant is veel luider. Dat laatste blijkt ook uit de namen van de klankkleuren zoals ‘Contra Bombarde’ en ‘Bazuin’. Het orgel in de Londense St. Paul’s Cathedral heeft maar liefst vier 32-voets registers. Een ervan, de Contra Bombarde 32’, is zo luid, dat aan (gast)organisten wordt meegegeven: “to be used sparingly” ofwel “voor spaarzaam gebruik”….
Kortom, een ‘32’ is vrij uniek, zeker als je dan op een orgel met zo’n register mag spelen. Gelukkig voor u hoeft u er niet ver voor te reizen mocht u deze pijpen eens in het echt willen zien, horen en voelen. Sinds juni 2016 staan ze namelijk ook in de Hooglandse Kerk als onderdeel van het Willis-orgel. Om de pijpen te kunnen transporteren en op te bouwen bestaan ze uit twee delen. Zo passen ze beter in de vrachtwagen en hoeft men niet in één keer de 330 kilo te tillen die de grootste ervan weegt. Op de website (www.cathedralorgan.nl) en Facebook pagina van Stichting Cathedral Organ Leiden kunt u foto’s en video’s zien van de opbouw. Aan de achterzijde staan er elf naast elkaar, de twaalfde staat erachter.
En gelukkig voor mij, als een van de initiatiefnemers van het Willis-project heb ik zo nu en dan de gelegenheid om erop te spelen!
Frank Resseler