Organisten maken graag geluid. Ik heb daar ook in de auto last van. Het gebeurt nog wel eens in het verkeer, dat een verkeersdeelnemer weer een of andere actie uithaalt die niet wordt ondersteund door de verkeersregels. Pech voor diegene is dat als ik daar rijd en er hinder van ondervind, ik mijn op dat moment onchristelijke gedachten omzet in geluid: de claxon. Maar ik vind ‘toeter’ een mooier woord. Mijn rijinstructrice vond destijds al dat ik te snel toeterde, maar ja, dat heb je met organisten he…
De toeter van mijn auto moet wel hard zijn en nu ik deze column schrijf, besef ik dat ik bij elke proefrit inderdaad ook de toeter even test. Een orgel kan ook harde toeters hebben. In Spanje is eeuwen geleden het fenomeen van de horizontale trompetten (ook wel ‘chamades’) ontstaan. Deze pijpen steken uit de kas naar voren en het is net alsof je naar een batterij kanonnen kijkt. Het geluid is ook oorverdovend. Niet noodzakelijkerwijs mooi, maar toch wel indrukwekkend. In Nederland hebben sommige orgels dat ook, maar het is een tamelijk zeldzaam fenomeen. Ons oude elektronische Heijligers-orgel had trouwens ook zo’n geluid. De ‘kromhoorn 8’ is normaal gesproken een heel bescheiden register, maar op dat orgel was hij zo hard dat hij prima kon doorgaan voor zo’n horizontale trompet.
Als u wel eens in de Londense St. Pauls Cathedral bent geweest kunt u boven de hoofdingang van de kerk ook de ‘Royal Trumpets’ (de Koninklijke trompetten) zien. Het grote orgel bevindt zich in het koor nabij de grote koepel, en de horizontale trompetten bevinden zich dus bijna op 100 meter afstand, hetgeen een heel gaaf stereo-effect oplevert. U kunt zich voorstellen dat ze zo luid moeten zijn om die afstand naar de koepel te kunnen overbruggen. Helaas voor de dienstdoende organist(e) kunnen ze tijdens Koninklijke diensten niet of nauwelijks worden gebruikt. Toen de Queen werd gevraagd wat ze er van vond, was het antwoord ‘rather noisy’ (nogal luidruchtig)…
Een Engels fenomeen is de ‘hoge druk trompet’, veel al ‘Tuba’ genoemd. Het zijn verticaal opgestelde pijpen (zoals alle pijpen in ons orgel) met een wat dikke trompetklank, maar zijn geplaatst op verhoogde winddruk waardoor ze bijzonder luid zijn. Ze kunnen het in hun eentje opnemen tegen het volle werk (alle registers ingeschakeld). In de Liverpool Anglican Cathedral (een van de grootste kathedralen ter wereld en groter dan St. Pauls Cathedral) heeft het orgel een Tuba Magna, een van de luidste registers ter wereld. Ik heb het meermaals ter plekke gehoord en het is zeer indrukwekkend. Het staat op zo’n grote winddruk dat de pijpen zelf extra zijn vastgezet, ze worden anders door de winddruk gelanceerd.
Ditzelfde orgel heeft nog zo’n toeter, de ‘Trumpet Militaire’. Die staat hoog boven de kerkvloer in de vieringtoren. Op een DVD demonstreert de vaste organist Ian Tracey dit register, en na een oorverdovende fanfare merkt hij droogjes op ‘no congregation can speak through this…’ vrij vertaald ‘hier kan geen enkele gemeente doorheen praten…’. U begrijpt dat ik zo’n ding eigenlijk ook wil. In mijn auto en in de Regenboog… Nu niet de eerstkomende viering de grap gaan maken ‘ben je nou helemaal betoeterd?!’
Maar een orgel is een machtig wapen. Jaren geleden in Australië besloot een of andere protestgroep in de plaatselijke kathedraal een demonstratie te organiseren, net zo lang totdat het doel bereikt was. Eerder zou men de kathedraal niet verlaten. De priester ter plaatse suggereerde toen aan de organiste of het niet een goed idee zou zijn dat ze ging studeren maar wel permanent met het volle werk. Binnen het uur heeft de protestgroep de kathedraal verlaten om nooit meer terug te keren.
Wel een goed idee van die priester, voorgangers kunnen daar nog iets van ehh, nee laat maar.
Zelfs ik ben een keer weggejaagd. In Parijs was de St. Eustache open voor bezoek en iemand zat te oefenen (denk ik). Het orgel was zo hard dat ik niet eens kon horen welk stuk er werd gespeeld. Dus ben ik maar weggegaan. Ja, u leest het goed, ik ben weggegaan omdat het orgel te hard was…
Frank Resseler