Professionele orgelbouwfirma’s werken met speciale gereedschappen. Ik noem een even aantal willekeurige voorbeelden: blikschaar, schuifmaat, vlak gepolijste tang, kernafschraper, opsnijmes, labiumrichter, conus, slaghout, messing stemhoorn, latoenschaar, stemijzer en zo kan ik nog wel even doorgaan. U kent deze gereedschappen vast niet, en dat geldt ook voor de spellingscontrole van Word. Maar het orgelbouwvak is nog een ambacht en daar horen specifieke gereedschappen bij. Tegenwoordig wordt ook gebruik gemaakt van computergestuurde machines, speciale software voor het ontwerp van een orgel en software voor animaties ten behoeve van opdrachtgevers e.d. Elke orgelbouwer heeft in elk geval een groot arsenaal aan hulpmiddelen om een orgel te bouwen, te repareren en te stemmen.
De hobbymatig organist(e) is echter aangewezen op alternatieve hulpmiddelen. Ik neem u even mee naar vrijdagmiddag 2 maart jl. Op 4 maart jl. was er de bijzondere viering met alle vier de organisten. Dan moest ons orgel er wel een beetje goed bijstaan, dus Michiel en ik hadden gepland om het register Oboe te stemmen. Ook attendeerde Michiel mij op één pijpje van een ander register dat sinds kort wel heel gek klonk. En aangezien dat register, de Stopped Diapason, tamelijk essentieel was voor het vierhandige stuk dat voorafgaand aan de dienst door Irene en Michiel werd gespeeld, was het een kleine moeite om dat ook op te lossen. We hadden er twee uur voor uitgetrokken, dus een half uurtje stemmen om daarna nog even lekker te kunnen spelen.
Helaas, dat liep anders. De Oboe stemmen ging prima, na twintig minuten opgevouwen te hebben gezeten (nog maar 12 sessies bij de fysiotherapeut te gaan..) nog even dat ene pijpje opgezocht. Die Stopped Diapason zijn rechthoekige houten pijpjes, met daarin een ‘stopper’: een blokje hout met aan de onderkant wit leer en aan de bovenkant een houten staafje om het blokje in de pijp heen en weer te bewegen. Hiermee kan je de juiste toonhoogte regelen en dat is relatief simpel. Totdat je merkt dat het blokje zodanig vastzit dat het niet te regelen valt: probleem 1. Om professionele orgelbouwers en musici niet te verontrusten zal ik hier niet verder vertellen wat je met het handvat van een schroevendraaier kunt bereiken…
Probleem 2: de ‘stopper’ is eruit, maar het uit 1875 daterende leer blijft klemzitten. Omdat er in het midden van dat leer een klein gaatje zit had ik het idee om met iets kleins het via de bovenkant van de pijp eruit te trekken. In de keuken lagen… kaasprikkers, dus dat moest wel lukken. Niet dus. Dan is er maar één alternatief, dan moet het via het labium (de opening aan de voorkant van de pijp), hetgeen voor de professionals onder ons het spreekwoordelijke vloeken in de kerk is. Het labium is essentieel voor de klankvorming en daar dient men per definitie vanaf te blijven. Maar ja, die regel heb ik maar genegeerd en had daarvoor iets langers dan een kaasprikker nodig. Nu bevindt zich achter het orgel een kunstwerk dat in de jaren 80 (toen het orgel naar Leiderdorp kwam) door iemand is gemaakt van oude onderdelen die niet meer te gebruiken waren. Hetgeen ik nodig had zit toevallig in dat kunstwerk verwerkt en sinds 2 maart omstreeks 16:30 uur niet meer… Wel apart overigens dat er toen zoveel onderdelen over waren. In mijn studententijd heb ik ooit mijn fiets gerepareerd en had precies één onderdeel over. Tijdens de testrit ontdekte ik dat dat onderdeel iets met de rem had te maken..
Enfin, ik heb vervolgens het leer en ‘stopper’ weer in de pijp gedaan, op de lade gezet, Michiel drukte de bijbehorende toets in….en het klonk nog steeds niet. Ik heb er toen zelf door geblazen en toen deed hij het wel. Het duurde even voordat ik het door had, maar het verschil is dat als ik zelf blaas ik de pijp vastheb. Het stevig beetpakken bleek een positief effect te hebben. Uiteindelijk vonden we de boosdoener: in één van de zijkanten zit een heel klein scheurtje in het hout. Probleem 3: hoe zorgen we nu dat het pijpje toch kan functioneren? Wederom zijn we op zoektocht door de Regenboog gegaan, en het beste leek ons… de gevonden schilderstape. Het pijpje is nu (tijdelijk) omwikkeld met twee meter schilderstape, en zowaar het werkt! Ik geef geen garantie overigens.
Kortom, het blijft soms improviseren, maar het is gelukt. En het werd een bijzondere viering! En ik maak maar meteen van de gelegenheid gebruik om u te bedanken voor alle complimenten en bedankjes!
P.S. voor de zekerheid: onze Wilfred vierde zijn 40-jarig jubileum (en dus niet ‘slechts’25 jaar)!
Frank Resseler